Michael Donaghy Nach Maireann

RODY GORMAN pays tribute the work of the late American poet and musician Michael Donaghy

Tòimhseachan

‘S mi fhìn an leabhar nach leugh thu a chaoidh
Ach a bhios tu a’ giùlan
Gu sìorraidh,

Aon duilleag mhaol agus dìthean
Air a chur na bhroinn
Le nighean air neo le leannan.

Tha dà thrian agad air do theanga cheana fhèin
‘S tha mi a’ fàs trom airson saothair cho goirid sin.

Fhuair am bàrd, Michael Donaghy, bàs obann air 24 an t-Sultain 2004 aig aois gann 50.

Michael Donaghy

Tha an dòigh san do nochd Donaghy taobh na chuid bàrdachd ri saothair luchd-sònrachaidh no formalists leithid Thom Gunn, Anthony Hecht, Louis MacNeice, James Merrill agus Richard Wilbur air aire gu leòr a tharraing. Tha agus ceòl ach dh’fhaoidte agairt gun robh a shaothair agus, gu h-àraid, an dòigh-aithris  a bh’ aige cuideachd na sgal-creige gu ìre air cleachdaidhean nam bàrd Gaidhealach bho shean.

Bhiodh e na chleachdadh aig Michael Donaghy a chuid bàrdachd fhaighinn air mheomhair agus a h-aithris dìreach mar sin gun a bhith an eisimeil leabhair na làimh idir. Tha an obair seo car ainneamh san latha a th’ ann agus an t-àite a bhiodh aig aithris-bheòil an lùib na bàrdachd air crìonadh gu mòr, san t-saoghal dham buineadh Donaghy mar bhàrd co-dhiù. (Chan eil mi ag agairt, an dèidh sin, nach eil i fhathast maireann ann am bàrdachd-baile ann am bailtean air feadh an t-saoghail.) ‘S e bhiodh aig na Gaidheil air duine a dhèanadh a leithid mar dhreuchd marcach-dàin. Tha seo a’ cur air chuimhne, dìreach mar as ionann iambus dàin agus buille-cridhe, gur h-ionann guth agus bàrd ann an dualchas na Gàidhlig ma ghabhas earbsa cur ann am faclair Dwelly.

‘S e sròc a chuir crìoch air Michael Donaghy. Ghabh mi beachd air mar a bhiodh e nan robh e air tighinn beò às an taom fhèin ach gun tighinn slàn agus nan robh e air sìneadh ri bàrdachd aithris a-rithist as dèidh làimhe gun chàil a chuimhne aige oirrre no fiù ‘s comas-leughaidh no fradharc fhèin. Gun teagamh tha ceangal làidir eadar an tinneas seo agus call-cainnte no aphasia ach air an làimh eile, gu mìorbhailteach, cha leig e leas a bhith na chnap-starra air dèanadas a thaobh na h-ealain. An dèidh sròc ann an 1953, mar shamhail, cha thuigeadh an sgrìobhadair-ciùil Vissarion Shebalin cainnt is cha bhruidhneadh e a bharrachd ach lean e air a’ sgrìobhadh gus an do chaochail e deich bliadhna às dèidh sin. Tha e inntinneach gur h-iad na h-innealan a chluicheadh Donaghy mar fhear-ciùil am feadan (a bhios a’ cruthachadh ciùil agus a tha mar ghlas-ghuib don neach a bhios ga sheinn) agus am bòdhran (a bhios a’ cumail faraim ris a’ cheòl agus, aig amannan, ga bhàthadh).

‘Chan eil smùid agam dè th’ ann am bàrdachd’, thuirt Donaghy ‘agus chan eil na agad fhèin’ ‘S bochd cho beag agus a dh’fhàg e de shaothair na dhèidh – ‘s e dìreach aon trì dàin a dhèanadh e an comhair na bliadhna, mar bu thrice – ach is fheàrr gu mòr an ìre sin fhèin na a’ chuid as motha de rannghal an t-saoghail sam beò sinn. Tha saothair leis mar chuid de chorp na Gàidhlig a-nis cuideachd.

Corraich

Labhradh iad an-dràsta
A th’ air a bhith nan sìneadh o chionn fhada mu ar casan.
Airson tuilleadh is fada, nar leannain air am bualadh,
Tha sinn air a bhith a’ coimhead orra nan suain.

Air neo gun a bhith a’ gabhail feart riutha.
Èireadh iad, àrd thar tomhais an grian rèidh na camhanaich.
Seirmeadh am fuaimean dorcha nar claiginn,
Labhradh iad, mu dheireadh thall, mar aon.

Agus seo mar a sgrìobh bàrd eile Robin Robertson mu dheidhinn an dèidh a bhàis.

Duine de Shliochd nan Ròn

‘Cha bhi mi a’ fuireach ann’
Thuirt e, ‘s e’ a’ toirt dheth a chraicinn
Mar gum b’ eadh na dheise fhliuch,
An uair sin ga shìneadh thar a’ bhodhrain,
‘Seimmeamaid’.
Agus sheinn e gu madainn:
A h-uile port is fonn a bh’ aige
Mus do sheas e air a chasan
Is chuir e crìoch air an druaip na ghlainne
‘S tharraing a-nuas am fionnadh-ròin
A-rithist agus an là ùr ann,
A’ fàgail soraidh slàn againn
Leis a’ bhraoisg ainmeil ud:
‘Seo mi fhèin a’ falbh’.

Poet and musician Michael Donaghy died of a stroke at the age of 50 in September 2004. His style of reading his own work from memory invoked the Gaelic bardic tradition.

© Rody Gorman, 2004